روند توسعه شهری در ناحیه ورامین از دوره ایلخانی تا پایان دوره قاجار با تکیه بر مدارک باستان شناختی و متون نوشتاری

ناحیه ورامین یکی از مناطقی است که به دلیل خصوصیات و امتیازات مختلف ارتباطی و جغرافیایی، از دیرباز شاهد حضور فرهنگ ها و گروه های مختلف انسانی بوده است. با توجه به وجود محوطه ها و آثار فرهنگی ارزشمند و متنوع از دوره های مختلف و غنای آثار فرهنگی موجود در شهرستان ورامین و توابع آن، ناحیه مزبور بستر مناسبی را در دسترس محققان دوره های مختلف پیش از تاریخی، تاریخی و اسلامی به جهت مطالعه سیر تحول جوامع و استقرار های انسانی و شناخت ویژگی های مختلف فرهنگی و اجتماعی آنان قرار داده است. اگر چه با توجه به برپایی بناهای متعدد از دوره اسلامی در این ناحیه و اطلاعات مندرج در متون مکتوب دوره اسلامی، شناخت ما از این ناحیه در دوره اسلامی در مقایسه با دوره های پیشین، بسیار بیشتر است. در همین راستا تحقیق حاضر در تلاش است تا با تاکید بر مفهوم توسعه شهری به مطالعه آثار فرهنگی و مادی به جای مانده از این ناحیه از آغاز عصر ایلخانی تا پایان دوره قاجار پرداخته و دلایل رشد و افول این ناحیه در دوره های یاد شده را با توجه به مدارک و شواهد باستان شناسی و منابع مکتوب تاریخی تبیین نماید. از همین رو سیر گسترش شهری این ناحیه در چهار دوره عمده پیش از مغول، دوره ایلخانی، از انقراض ایلخانان تا پایان دوره صفوی و از انقراض صفویه تا انتهای سلطنت قاجار مورد بررسی قرار گرفته است. اگر چه حجم اطلاعات مکتوب و شواهد باستان شناختی و تاریخی به جای مانده از ناحیه ورامین طی دوره های مختلف متفاوت است لیکن تفسیر داده های موجود بیانگر اهمیت عامل سیاسی در رشد شهر های ایرانی به ویژه در عصر ایلخانی نظیر شهر ورامین است. در تحقیق حاضر بر این نکته تاکید گردیده است که شهر های ایرانی در دوره های مختلف الگوهای مختلفی از توسعه را شاهد بوده اند که از یکدیگر متفاوت بوده و شهر ورامین دارای الگوی توسعه ای نظیر شهر های سلطانیه و مراغه و مجموعه های ربع رشیدی و شنب غازانی بوده است که از خصائص اصلی آن، ایجاد بناهای حکومتی باشکوه و توسعه شهری با شتاب فراوان و افول ناگهانی شهر را می توان بر شمرد.